Jak psychodeliki wpłynęły na ewolucję człowieka?

Uwaga, artykuł nie ma na celu zachęcenia do zażywania substancji psychoaktywnych. Ich zażywanie bez odpowiedniej opieki i warunków może zagrażać życiu lub zdrowiu!

Wpływ psychodelików na organizm człowieka jest szerokim tematem, który ostatnio cieszy się coraz większą popularnością. Choć przez dziesięciolecia był pomijany w badaniach naukowych, towarzyszył on gatunkowi ludzkiemu praktycznie od zawsze. Zgodnie z tekstem “Mechanizmy psychodelicznych doświadczeń wizjonerskich — hipotezy psychologii ewolucyjnej” Michaela Winkelmana, przypuszczalnie, z tych substancji mogły korzystać nawet wcześniejsze formy z rodziny człowiekowatych. W związku z tym pojawia się wiele pytań. Wśród jakich doświadczeń nie narkotykowych możemy dopatrywać się podobieństw do skutków psychodelików? Jakie mechanizmy kryją się za niezwykłymi efektami tych substancji? Właściwie to jakie efekty wywołuje ich zażycie?

Podwyższony nastrój, utrata jaźni, wizjonerskie doświadczenia, poczucie boskości oraz bezkresności — to tylko część z szerokiej gamy efektów deklarowanych przez osoby, które zażyły psychodeliki. Środki te niosą ze sobą skutki zarówno poznawcze, emocjonalne, jak i społeczne. Takie konsekwencje wynikają ze zmienionych stanów świadomości, wywoływanych prawdopodobnie przez zakłócenia codziennych funkcji kory przedczołowej, a także sieci domyślnego trybu funkcjonowania mózgu (DMN — ang. default mode network (Raichle, 2001)). DMN to połączone ze sobą obszary mózgu, zawsze aktywne, gdy jednostka nie ma do wykonania zadań ukierunkowanych na cel, wymagających uwagi, przy czym pozostaje w stanie czuwania. Zakłócenia wywołane w tych strukturach umożliwiają większą aktywizację wzgórza oraz innych, niższych partii mózgowia. Skutkuje to wytworzeniem nowych form informacji i integralnych procesów poznawczych.

Winkelman uważa za całkiem możliwe, że właśnie to stało się czynnikiem środowiskowym, który spowodował przystosowywanie się organizmu hominidów do silniejszego reagowania na psychodeliki. Poprawa działania neuroprzekaźników (serotoniny, acetylocholiny, noradrenaliny oraz dopaminy) spowodowała uwolnienie efektów wrodzonych funkcji poznawczych. Dawało to jednostce zażywającej te substancje, przewagę w stosunku do innych osobników. Dziś o wpływie psychodelików na ewolucję naszego gatunku, może świadczyć zwiększona trwałość wiązania się tych substancji z ludzkimi receptorami serotoninergicznymi, niż u innych naczelnych (np. szympansów — małp człekokształtnych najbardziej podobnych do homo sapiens).

Ze względu na swoje działanie, psychodeliki były używane w religiach i kulturach przednowoczesnych. Zostały włączone do zachowań rytualnych, by wzmocnić doświadczenia. Poczucie boskości, niewysłowionej wiedzy, jedności ze wszechświatem, były zagadkowym zjawiskiem dla ówczesnych społeczeństw. Gwarantujące je, doświadczenia psychodeliczne były tłumaczone ingerencją duchową zewnętrznego, czującego lub inteligentnego bytu, ze względu na ludzką skłonność do wyjaśniania niezrozumiałych zjawisk. Podobne odczucia możemy zaobserwować wśród dzisiejszych doświadczeń nie narkotykowych jak np. podczas uniesień religijnych, medytacja, aktywność fizyczna, hipnoza, a także niektóre stany patologiczne jak epilepsja. Zjawiska te, mierzone są za pomocą narzędzi psychometrycznych i często okazują się nieodróżnialne od przeżyć psychodelicznych. W przypadku zażycia substancji podstawową różnicą są silniejsze doświadczenia mistyczne oraz większe poczucie celu i duchowości. Podobieństwo wrażeń wskazuje na wspólne mechanizmy. Według Winkelmana zażywanie psychodelików przez naszych przodków doprowadziło do możliwości odczuwania nie narkotykowych doświadczeń duchowych we współczesnym świecie.

Powiązanie dawnych zachowań rytualnych z tymi substancjami oraz współczesne podobieństwa zachęcają do dalszych badań w tej kwestii i zgłębiania tematu. Wiemy już jakie skutki ma zażywanie psychodelików oraz znamy część mechanizmów za nie odpowiedzialnych. Jednak duża część pozostałej wiedzy w tym zakresie opiera się w dużej mierze na hipotezach i wymaga dokładniejszego zbadania. Istnieją podstawy teoretyczne, by zauważać związek omawianych substancji z ewolucją człowieka. Bardzo możliwe, że psychodeliki nie są odkryciem współczesności, a ich znaczenie dla naszego gatunku to obszar jeszcze niezgłębiony.

Autorka: Iga Hajdasz

Źródła:
M. Winkelman, The Mechanisms of Psychedelic Visionary Experiences: Hypotheses from Evolutionary Psychology, Frontiers in Neuroscience (2017)

M. Raichle et al., A default mode of brain function, Proceedings of the National Academy of Sciences (2001)